Հրաբուխները ժայթքում են Երկրի ընդերքից, երբ ապարներնայնտեղ խիստ տաքանում են և փոխակերպվում գազերով հագեցածմեծ ճնշման հրահեղուկ զանգվածի՝ մագմայի։ Մագման երկրիխորքից մեծ ուժով ճնշում է գործադրում երկրակեղևի վրա և,համեմատաբար անկայուն տեղամասերում ճեղքելով այն,արտահոսում է մակերևույթ։ Դուրս ժայթքած մագման սառչում է,գազազրկվում և վեևածվում լավայի։ Այն ուղին, որով բարձրանումէ մագման, կոչվում է հրաբխի մղանցք, որն ավարտվում էձագարաձև տեղամասով՝ խառնարանով։ Հրաբխի խառնարանիցդուրս են մղվում նաև հրաբխային փոշի, մոխիր, քարեր, գազեր,որոնց կուտակումից էլ ձևավորվում է հրաբխային լեռը։
Մշտական կամ պարբերական ակտիվության հրաբուխները կոչվումեն գործող հրաբուխներ։ Այժմ երկրի վրա կա ավելի քան 1300գործող հրաբուխ։ Դրանց թվին են պատկանում երկրագնդիխոշորագույն և հատկապես ահարկու Ավաչինսկայա ևԿլյուչևսկայա սոպկաները՝ Կամչատկայում, Վեզուվը՝Իտալիայում, Հեկլան՝ Իսլանդիայում, Ֆուձիյաման՝ Ճապոնիայում,Կրակատաուն՝ Ինդոնեզիայում, Օրիսաբան՝ Մեքսիկայում,Մաունա Լոան՝ Հավայան կղզիներում և այլն։ Գործող հրաբուխներկան ոչ միայն երկրի մակերևույթին այլև օվկիանոսների ու ծովերիհատակին։ Դրանց ժայթքման ժամանակ օվկիանոսի ջրերը հրաբխիխառնարանի վրա սկսում է ալեկոծվել, եռալ ու փրփրել։ Ստորջրյաժայթքումից առաջացած նյութերը կուտակվելով դուրս են գալիսջրի մակերևույթ և գոյացնում կղզիներ, օրինակ՝ Կուրիլյան ևՀավայան կղզիները Խաղաղ օվկիանոսում։
Այն հրաբուխները, որոնք չգործելով արդեն տևական ժամանակներ,պահպանում են իրենց ձևն ու կառուցվածքը, համարվում են«քնած» հրաբուխներ։Դրանց թվին են պատկանում Էլբրուսը,Կազբեկը, Մեծ ու Փոքր Մասիսները։
Հրաբուխների ժայթքումը մեծ արհավիրքներ է առաջ բերում.հրաբոսոր գետն ամեն ինչ այրում է իր ճանապարհին։ Ժայթքմանվայրից հարյուրավոր կիլոմետրեր հեռու էլ դեռ օրեր շարունակգետին է թափվում քամուց քշված մոխիրը։
Եթե հրաբխալեռը նախքան ժայթքելը պատված է լինում ձյունով ուսառույցով, ապա շիկացած լավան հալեցնում է դրանք և ջուրըխառնվելով մոխրին, առաջացնում է հզոր ցեխահոսքեր, որոնք մեծարագությամբ տարածվում են լանջն ի վար։ Կոլումբիայում 1985թ. ժայթքման հետևանքով ցեխահոսքը հաշված րոպեներում ոչնչացրել է մի քանի բնակավայրեր, զոհվել է ավելի քան25 հազար մարդ։ 79 թ. Վեզուվ հրաբխի ժայթքման հետևանքով կործանվել են հին հռոմեական երեք քաղաքներ՝Պոմպեյը, Հերկուլյանումը և Ստաբիանը, ինչպես նաև բազմաթիվ գյուղեր։ 1883 թ. Ինդոնեզիայում Կրակատաուհրաբխի ժայթքման հետևանքով կղզին հանկարծ պայթել է, նրա մեծ մասը վերածվել է քարաբեկորների ու փոշու։Գազափոշու ամպերը հասել են 80 մ բարձրության։ Հրաբխի հետևանքով զոհվել է 36 հազար մարդ։
Գործող հրաբուխների տարածման շրջաններում հաճախ հանդիպում են պարբերաբար տաք ջուր և գոլորշի շատրվանողաղբյուրներ, որոնք կոչվում են գեյզերներ։
Հայկական լեռնաշխարհում գործող են համարվում Նեմրութ և Թոնդրակ հրաբուխները, որոնց խառնարաններումշարունակվում են գազերի ու գոլորշու արտազատումները։ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում հայտնի ենավելի քան 500 «քնած» հրաբուխներ, որոնցից ամենամեծը Արագած լեռն է։
..Մարիամ.. 